Του Δημήτρη Δερβένη, Aντιδήμαρχου Βόλου
Ο Βόλος εξελίχτηκε από τα τέλη του 19ου αιώνα σε ένα από τα δυναμικότερα βιομηχανικά κέντρα της ελληνικής περιφέρειας. Οι πρώτες βιομηχανικές επιχειρήσεις ιδρύθηκαν τη δεκαετία του 1880 με προσανατολισμό την εξυπηρέτηση της τοπικής αγοράς. Οι κυριότεροι κλάδοι που ευδοκιμούσαν στην πόλη ήταν οι μεταλλικές κατασκευές, η μεταποίηση αγροτικών προϊόντων και η υφαντουργία. Επίσης, στην πόλη λειτουργούσε μεγάλος αριθμός καπναποθηκών, αφού έως και το 1920 το λιμάνι της ήταν το πρώτο σε εξαγωγές καπνού στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τη βιομηχανική απογραφή του 1930, την περίοδο εκείνη λειτουργούσαν στο Βόλο 984 βιομηχανικές επιχειρήσεις, με περίπου 6.000 εργαζόμενους.
Το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου σήμανε και το τέλος της πρώτης φάσης της βιομηχανικής ανάπτυξης της πόλης. Ώς τη δεκαετία του 1950 οι άλλοτε ακμάζουσες επιχειρήσεις κατέρρευσαν, μη μπορώντας να προσαρμοστούν επαρκώς στις νέες οικονομικές συνθήκες της μεταπολεμικής περιόδου. Η πρώτη φάση της βιομηχανικής ανάπτυξης, κληροδότησε στο σύγχρονο πολεοδομικό ιστό πολλές βιομηχανικές εγκαταστάσεις σε κατάσταση εγκατάλειψης και συχνά απαξιωμένες από την αρχική τους λειτουργία
Η πολιτική προστασίας της βιομηχανικής κτιριακής κληρονομιάς με την ένταξη νέων χρήσεων σε υπάρχοντα κτήρια αναπτύχθηκε στην Ελλάδα αρκετά καθυστερημένα σε σχέση με τη διεθνή πρακτική.
Ο Δήμος Βόλου υπήρξε πρωτοπόρος στη χώρα μας σε αυτή την κατεύθυνση. Από τη δεκαετία του 1980, ήδη, οι Δημοτικές Αρχές διέκριναν τη σημασία αξιοποίησης του οικιστικού πλούτου που αποτελούσαν οι εγκαταλειμμένες μέσα στην πόλη παλιές βιομηχανίες. Η διατήρηση του κληρονομημένου μνημειακού πλούτου συμβάλλει ενεργά στην επίτευξη ευρύτερων στόχων, όπως η διεύρυνση της τοπικής παραγωγικής βάσης, η κοινωνική συνοχή, η πολεοδομική, περιβαλλοντική και αισθητική αναβάθμιση της πόλης.
Έτσι, με την υποστήριξη των αρμόδιων υπηρεσιών και φυσικά των πολιτών ξεκίνησε η πολιτική απόκτησης αυτών των βιομηχανικών μνημείων.
Ευτυχής σύμπτωση στο θέμα στάθηκε η δημιουργία του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Στο χωροταξικό του σχέδιο προβλέπονταν διασπορά των σχολών και στέγασή τους σε παλιά, μεγάλου εμβαδού, βιομηχανικά κτήρια. Το κύμα επανάχρησης δυνάμωσε και μαζί με το Δήμο Βόλου και το Πανεπιστήμιο βρέθηκαν ο όμορος Δήμος της Νέας Ιωνίας και τελευταία η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση.
Τα βιομηχανικά κτήρια αποκτήθηκαν με τρεις ουσιαστικά τρόπους: Ανταλλαγή οικοπέδων, δωρεά ή παραχώρηση ή αγορά σε συμφέρουσα τιμή. Το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Πρόγραμμα URBAN, που αφορούσε δράσεις για αναζωογόνηση υποβαθμισμένων περιοχών αποτέλεσε την κινητήρια πηγή χρηματοδότησης για την αξιοποίηση της πλούσιας βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης.
Στις παλιές βιομηχανικές εγκαταστάσεις, στεγάζονται τώρα νέες οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες και υποδομές στους τομείς του πολιτισμού, της πληροφόρησης, της άθλησης και της δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, συνδέοντας παράλληλα το παρόν και το μέλλον της πόλης με τις ιστορικές της καταβολές και τις μνήμες των ανθρώπων της.
Η εμπειρία έδειξε ότι η επανάχρηση των βιομηχανικών κτιρίων, ιδιαίτερα στην Ελλάδα που η τεχνογνωσία δεν είναι τόσο αναπτυγμένη, είναι ένα δύσκολο ζήτημα ως προς την υλοποίησή του, γιατί:
1ον Καταλαμβάνουν συνήθως μεγάλες εκτάσεις γης, που αν μετατραπούν σε αστική γη, οικόπεδα με απλά λόγια, ανεβαίνει κατακόρυφα η αξία τους.
2ον Αρχιτεκτονικά και κατασκευαστικά, είναι πολύ πιο απλό και εύκολο να οικοδομήσεις σε καθαρό οικόπεδο, παρά να επέμβεις σε κτίριο κτισμένο με την οικοδομική λογική της προηγούμενης 100-ετίας και με υλικά τα οποία σήμερα χρησιμοποιούνται ελάχιστα και σε εντελώς ειδικές κατασκευές.
3ον Η λειτουργικότητα των νέων χρήσεων σε ιδιόμορφα κτίρια, παλιάς τεχνολογίας και συγκεκριμένης λειτουργίας απαιτεί ιδιαίτερη μελέτη.
Και το σπουδαιότερο: Πώς εξασφαλίζει η Τ.Α τη βιωσιμότητα της νέας χρήσης, χωρίς να χάσει τον κοινωνικό της ρόλο;
Στην περίπτωσή μας αναζητήθηκε η καταλληλότερη πρόταση μέσα από τη μέγιστη δυνατή συνεννόηση και συναίνεση: Δήμος Βόλου, Δήμος Νέας Ιωνίας, Νομαρχία Μαγνησίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τ.Ε.Ε., Σύλλογος Αρχιτεκτόνων, 5η Εφορία Μνημείων, Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας Βόλου, ΔΕΜΕΚΑΒ, Οργανισμός Λιμένος Βόλου ξεκίνησαν μία σημαντική προσπάθεια, προς την κατεύθυνση αξιοποίησης των υπαρχουσών κτιριακών εγκαταστάσεων, με τρόπο ώστε μέσα από την επανάχρηση η πόλη να ξαναβρεί την επαφή της με το παρελθόν, αλλά και την ώθηση για ένα πιο δυναμικό μέλλον.
Συνεργάστηκαν ειδικευμένοι πανεπιστημιακοί από όλους τους εμπλεκόμενους κλάδους, κλήθηκαν ειδικοί σύμβουλοι από το εξωτερικό, ιεραρχήθηκαν οι ανάγκες, επιδιώχθηκε η συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, ενώ ο Δήμος ξεκίνησε το δύσκολο έργο της εξασφάλισης των χώρων και των αναγκαίων πιστώσεων για την αγορά τους.
Με αυτόν τον τρόπο σήμερα ο Δήμος Βόλου διαθέτει σήμερα 12 τέτοιες εγκαταστάσεις:
* Το Πλινθοκεραμοποιείο Τσαλαπάτα, σε έκταση 20 περ. στρεμμάτων στα Παλιά, στο οποίο λειτουργεί το βιομηχανικό μουσείο του εργοστασίου και χώρος πολιτιστικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων.
* Η Καπναποθήκη Σπίρερ, πέτρινο διατηρητέο με ξύλινο φέροντα οργανισμό, λειτουργεί, στεγάζοντας υπηρεσίες του Δήμου Βόλου και πολλαπλές πολιτιστικές - καλλιτεχνικές δραστηριότητες.
* Η εγκαταλελειμμένη Καπναποθήκη της Πλατείας Οξυγόνου με την μετατροπή της σε Δημοτικό Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης αναβάθμισε μια περιφερειακή γειτονιά της πόλης, βοηθώντας παράλληλα και στην αποσυμφόρηση του κέντρου.
* Το Βαμβακοκλωστήριο Αδαμόπουλου-Χατζηνικολάου, κτίριο νεώτερης γενιάς μετατράπηκε σε Αθλητικό Κέντρο δυτικών συνοικιών.
* Το Απεντομωτήριο αποκαταστάθηκε και στεγάζει το Κέντρο Ενεργειακών Εφαρμογών και άλλες δραστηριότητες του Δήμου.
* Το παλιό εργοστάσιο του «Στρυχνόκαρπου» ανακαινίσθηκε και αποδόθηκε στη συνοικία των Παλαιών ως Συνοικιακό Κέντρο και Κέντρο Δ.Ο.Υ.Κ (Παραγωγικά Εργαστήρια για Άτομα με Ειδικές Ανάγκες).
* Στις βόρειες συνοικίες της πόλης και σε έκταση 13 στρεμμάτων, οι Αποθήκες του οργανισμού Καπνού μετετράπησαν σε οργανωμένο Αθλητικό Κέντρο. (Από τις ελάχιστες φορές που έργα υποδομής προηγήθηκαν της επέκτασης του αστικού ιστού).
* Στο εργοστάσιο της «Ηλεκτρικής Εταιρείας Βόλου», εγκαταστάθηκε η Δημοτική Σχολή Χορού και λειτουργεί το Κέντρο Μουσικού Θεάτρου.
* Η εγκαταλελειμμένη πέτρινη με ξύλινη στέγη «Ελαιαποθήκη» στο ανατολικό τμήμα της πόλης στέγασε τον Δημοτικό Παιδικό Σταθμό Ιάσονα, δίνοντας διέξοδο στο πρόβλημα έλλειψης αντίστοιχων χώρων στην περιοχή.
Στο πνεύμα αυτό, η σημερινή δημοτική αρχή θα κινηθούμε και για τα βιομηχανικά κτήρια που πρόσφατα περιήλθαν στην κυριότητα του Δήμου:
* Η καπναποθήκη Παπάντου στα Παλιά, θα στεγάσει το Μουσείο της Πόλης. Το έργο έχει ενταχθεί στο ΠΕΠ Θεσσαλίας και πρόσφατα εγκαταστάθηκε ο εργολάβος για τις εργασίες στο κτίριο.
* Στο διατηρητέο κτήριο του παλιού Υφαντουργείου Μουρτζούκου, με τη χαρακτηριστική οδοντωτή στέγη, που κτίστηκε το 1908 και είναι το μόνο σωζόμενο σήμερα από το αρχικό βιομηχανικό συγκρότημα, θα στεγαστεί Κέντρο Εκπαίδευσης Ενηλίκων και το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας.
* Η καπναποθήκη της American Tobacco Company, γνωστή περισσότερο ως Κίτρινη Αποθήκη, στη συμβολή των οδών Α.Γαζή και Βασσάνη, συνδεδεμένη με τις μνήμες της περιόδου της Κατοχής, ως κρατητήριο και προσωρινό «γκέτο» των Εβραίων της περιοχής Βόλου. Επιπλέον, διατηρείται σε καλή κατάσταση το μεγαλύτερο μέρος του ιστορικού τεχνολογικού εξοπλισμού. Η αξιοποίηση του κτιρίου, για την υλοποίηση της οποίας έχουν τεθεί σε κίνηση οι διαδικασίες, θα δημιουργήσει ένα νέο χώρο αναφοράς, που θα στεγάσει τις πολύμορφες δραστηριότητες του Δημοτικού Κέντρου Ιστορίας, καθώς και πλήθος πολιτιστικών και ψυχαγωγικών δράσεων.
Φυσικά, δεν θα παραμείνουμε σ’ αυτά. Η προσπάθειά μας θα συνεχιστεί για την απόκτηση και αξιοποίηση και άλλων βιομηχανικών εγκαταστάσεων στον ιστό της πόλης, όπως:
- οι εγκαταλειμμένες εγκαταστάσεις του εργοστασίου της Οινοπνευματικής, εστία μόλυνσης και υποβάθμισης σήμερα,
- η Σιδηροβιομηχανία Γκλαβάνη - Καζάζη (δίπλα στο Σιδηροδρομικό Σταθμό),
- το Εργοστάσιο Πλακοποιϊας Μεφσούτ (επί της οδού Πολυμέρη),
- οι Αποθήκες Καπνού Αλαμανή (όπισθεν Δημαρχείου), κ.ά.
Τα παραπάνω αφορούν μόνο στο Δήμο Βόλου και μόνο στα βιομηχανικά κτίρια Αν προσθέσουμε τη διάσωση και επανάχρηση πολυάριθμων αστικών ακινήτων (σπίτια, νεοκλασικά, κ.λπ.), καθώς και τις αντίστοιχες αξιόλογες προσπάθειες που γίνονται από το Δήμο Ν. Ιωνίας, η πόλη μας μπορεί να υπερηφανεύεται ότι είναι από τις λίγες ελληνικές πόλεις που προσπαθούν να διατηρήσουν την ιστορική μνήμη και να εντάξουν την αρχιτεκτονική κληρονομιά στη σύγχρονη ζωή και ανάπτυξη της πόλης.
Όμως, πρέπει να ομολογήσουμε ότι η συνεχής αυτή προσπάθεια δεν στέφεται πάντα από επιτυχία. Θα μπορούσαν να έχουν διασωθεί πολύ περισσότερα αξιόλογα κτήρια, τα οποία έπεσαν θύματα της αδηφάγου ανοικοδόμησης και της εργολαβικής απληστίας, πολλές φορές προστατευμένης από μεγαλόσχημους προστάτες του πολιτικού και επιχειρηματικού χώρου. Ο δρόμος της διάσωσης της κτιριακής κληρονομιάς δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα. Όσοι τον έχουμε επιλέξει οφείλουμε να παλεύουμε καθημερινά.
Σημείωση: Το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου βασίζεται σε στοιχεία του Δημοτικού Κέντρου Ιστορίας και Τεκμηρίωσης που επεξεργάστηκαν για την περίσταση τα στελέχη του Αίγλη Δημόγλου και Γιάννης Κουτής.
* Το κείμενο είναι η εισήγηση του Δ. Δερβένη στην Ευρωπαϊκή Συνδιάσκεψη για την προστασία και αξιοποίηση της πολιτισμικής κληρονομιάς από την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Κυριακή 8 Απριλίου 2007
Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου