Η παγκόσμια οικονομία αναπτύσσεται με τον ταχύτερο ρυθμό της εδώ και πολλά χρόνια. Τα κεφάλαια, τα εμπορεύματα και οι ιδέες κυκλοφορούν στη Γη πιο ελεύθερα από ό,τι έχει συμβεί εδώ και ένα αιώνα τουλάχιστον - ίσως πιο ελεύθερα από ποτέ. Τότε, γιατί όλη αυτή η γκρίνια και οι διαμαρτυρίες από τόσες πλευρές;
Το βασικό πρόβλημα, όπως το βλέπουν ορισμένοι, είναι ότι οι εργαζόμενοι στις ανεπτυγμένες χώρες δεν παίρνουν ένα δίκαιο μερίδιο της πίτας. Το μερίδιο του εισοδήματός τους μειώνεται εδώ και περίπου μια 25ετία, ιδίως στην Ευρώπη και την Ιαπωνία. Η «νέα παγκόσμια τάξη» πραγμάτων φαίνεται τελικά να ευνοεί τους καπιταλιστές αλλά όχι τους εργαζόμενους - χειρώνακτες ή του πνεύματος.
Στην τελευταία του εξαμηνιαία έκθεση το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εξηγεί πώς το ελεύθερο διεθνές εμπόριο, η ανάπτυξη της τεχνολογίας και διαρκής μετανάστευση ασκούν πιέσεις στις αγορές εργασίας του πλανήτη δημιουργώντας -μεταξύ άλλων- ανασφάλεια στους εργαζόμενους των πλουσιότερων χωρών. Μετρώντας το εργατικό δυναμικό κάθε χώρας με βάση την αναλογία των εξαγωγών της στο ΑΕΠ, το ΔΝΤ εκτιμά ότι η παγκόσμια προσφορά εργασίας έχει τετραπλασιασθεί μετά το 1980, καθώς η Κίνα, η Ινδία και οι πρώην κομμουνιστικές χώρες έχουν ανοίξει τα σύνορα και τις αγορές τους.
Οι περισσότεροι από όλους αυτούς του πρόσθετους εργαζόμενους δεν έχουν σπουδάσει πάνω από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και με αυτή την εντεινόμενη ανταγωνιστική πίεση που ασκούν, αναμενόμενα συρρικνώνεται το παγκόσμιο μερίδιο της εργασίας - σε σχέση με το κεφάλαιο - στο παγκόσμιο ΑΕΠ.
Σε μερικές περιπτώσεις ο ανταγωνισμός είναι άμεσος: οι εργαζόμενοι διασχίζουν τα σύνορα για να βρουν δουλειές στον ανεπτυγμένο κόσμο. Αν και η υποδοχή τους δεν είναι πάντα θετική, το μερίδιο των μεταναστών στο εργατικό δυναμικό έχει αυξηθεί αισθητά σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες (κυρίως σε Βρετανία, Γερμανία και Ιταλία), καθώς και στις ΗΠΑ, όπου πλησιάζει το 15%.
Όμως το σημαντικότερο «κανάλι» του ανταγωνισμού είναι έμμεσο - μέσω του διεθνούς εμπορίου: κυρίως λόγω της Κίνας, με τα άφθονα φθηνά εργατικά χέρια, το μερίδιο των αναπτυσσόμενων χωρών στις βιομηχανικές εισαγωγές των ανεπτυγμένων χωρών έχει δεκαπλασιασθεί την τελευταία δεκαετία. Το «offshoring» (η μετακίνηση της παραγωγής, κυρίως ενδιάμεσων αγαθών και υπηρεσιών, σε αναπτυσσόμενες χώρες από τις ανεπτυγμένες) αυξάνεται συνεχώς, αν και βραδύτερα από το διεθνές εμπόριο.
Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι ο μόνος πιθανός λόγος γιατί το μερίδιο της εργασίας στην παγκόσμια «πίτα» έχει μειωθεί. Οι νέες τεχνολογίες μοιράζονται πιθανότατα ένα μέρος της ευθύνης. Όμως είναι αδύνατο να ξεχωρίσει κανείς απολύτως τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης από αυτές της τεχνολογίας. Οι πρόοδοι στην τεχνολογία π.χ. είναι αυτές που επιτρέπουν στους Ινδούς προγραμματιστές λογισμικού και στους χειριστές τηλεφωνικών κέντρων να εξυπηρετούν απομακρυσμένους πελάτες στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.
Το ΔΝΤ διαπιστώνει ότι τόσο η παγκοσμιοποίηση των αγορών εργασίας και προϊόντων, όσο και η τεχνολογία (ίσως ακόμη περισσότερο αυτή), έχουν συμβάλει στο να συρρικνώνεται σταδιακά το μερίδιο των εργαζομένων στο παγκόσμιο εισόδημα. Η τεχνολογική αλλαγή εμφανίζεται να έχει τη μεγαλύτερη επίπτωση στην Ευρώπη και την Ιαπωνία, ενώ στις αγγλοσαξονικές χώρες (ΗΠΑ, Βρετανία, Καναδά, Αυστραλία) έχει μικρότερη επίπτωση. Στην Αμερική μάλιστα υπάρχουν ενδείξεις ότι η τεχνολογία έχει τελικά αυξήσει το μερίδιο των εργαζομένων στην εισοδηματική «πίτα», ίσως γιατί οι ΗΠΑ είναι η ηγετική δύναμη στη χρήση των νέων τεχνολογιών, οι οποίες -μετά από μακρά ωρίμανση και την απόκτηση των κατάλληλων ειδικοτήτων από το ανθρώπινο δυναμικό- έχουν επιτρέψει στην παραγωγικότητα (άρα και στους μισθούς) των εργαζομένων να αυξηθούν διαχρονικά.
Αντίθετα, οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης των αγορών εργασίας είναιπιο αισθητές στις αγγλοσαξονικές και τις μικρές ευρωπαϊκές χώρες - αν και με διαφορετικούς τρόπους. Στην Ευρώπη, για παράδειγμα, οι επιπτώσεις του offshoring και της μετανάστευσης είναι πιο αισθητές σε σχέση με τον αγγλοσαξονικό κόσμο, ενώ αντίθετα στην Ιαπωνία μετά βίας έχουν γίνει αντιληπτές.
Τα αγαθά εντάσεως εργασίας που εισάγουν οι ανεπτυγμένες χώρες από τις αναπτυσσόμενες, έχουν μειωμένες τιμές, γεγονός που τελικά οδηγεί σε μειωμένο εισοδηματικό μερίδιο των εργαζομένων των πλουσιότερων χωρών, αφού τα δικά τους προϊόντα είναι πιο ακριβά και άρα λιγότερα ανταγωνιστικά. Από την άλλη όμως, αυτή η τάση έχει σε γενικές γραμμές αντισταθμιστεί από τις μειώσεις τιμών στα βιομηχανικά αγαθά που οι πλουσιότερες χώρες εξάγουν και άρα είναι πιο ανταγωνιστικά - πράγμα το οποίο ευνοεί και τους εργαζόμενους που τα παράγουν. Στην Ιαπωνία π.χ. οι τιμές των βιομηχανικών αγαθών έπεσαν αρκετά για να οδηγήσουν σε ένα τελικό καθαρό κέρδος στο μερίδιο των εργαζομένων στην «πίτα».
Στον αγγλοσαξονικό χώρο και τις μικρότερες ευρωπαϊκές χώρες, οι πολιτικές στην αγορά εργασίας έχουν εν μέρει αντισταθμίσει τις αρνητικές συνέπειες που έχουν η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογία στο μερίδιο των εργαζομένων στην «πίτα» των εισοδημάτων. Στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες οι αυξήσεις στην αναλογία των επιδομάτων ανεργίας και άλλων κοινωνικών παροχών σε σχέση με τους μισθούς έχει τελικά γυρίσει μπούμερανγκ στις προοπτικές των ίδιων των εργαζομένων - πιθανώς ενάντια στις αρχικές προθέσεις των κυβερνήσεων που προώθησαν αυτά τα μέτρα.
Όλοι οι εργαζόμενοι δεν είναι τελικά ίσοι. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η παγκοσμιοποίηση έχει μεγαλύτερη επίπτωση στις βιομηχανίες που απαιτούν εξειδικευμένη εργασία σε σχέση με ανειδίκευτη. Αυτό ίσως οφείλεται στο offshoring που έχει επηρεάσει περισσότερο την πρώτη κατηγορία επιχειρήσεων. Όμως άλλοι παράγοντες έχουν αντισταθμίσει την επίπτωση της παγκοσμιοποίησης. Στην πραγματικότητα, το εισοδηματικό μερίδιο της εργασίας έχει αυξηθεί στις εξειδικευμένες βιομηχανίες εξαιτίας μιας μετακίνησης θέσεων εργασίας από τους ανειδίκευτους στους εξειδικευμένους τομείς.
Μολονότι η παγκοσμιοποίηση έχει μειώσει το μερίδιο της εργασίας στην «πίτα», έχει κάνει μεγαλύτερη την ίδια την πίτα, αυξάνοντας την παραγωγή και την παραγωγικότητα και μειώνοντας τις τιμές των εμπορευόμενων αγαθών και υπηρεσιών. Έτσι, τελικά οι εργαζόμενοι παίρνουν μικρότερα μερίδια αλλά μεγαλύτερα κομμάτια της πίτας; Ναι, συμπεραίνει το ΔΝΤ: το διεθνές εμπόριο έχει βοηθήσει κάνοντας φθηνότερες τις εισαγωγές, καθώς διαπιστώνεται ότι οι μεταβολές στις τιμές έχουν αυξήσει το μέσο πραγματικό μισθό κατά 0,24% το χρόνο.
Οι εργαζόμενοι συνεπώς (και) ωφελούνται από την παγκοσμιοποίηση, αλλά αυτό δεν είναι απίθανο να κατασιγάσει τις διαμαρτυρίες. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι εργαζόμενοι δεν έχουν κερδίσει τίποτε από την παγκοσμιοποίηση. Διαδεδομένη παραμένει η αντίληψη - ιδίως στις ΗΠΑ- ότι αυτοί που ήδη βρίσκονταν σε ευνοϊκή θέση, είναι αυτοί που κερδίζουν πρωτίστως από την παγκοσμιοποίηση και από τη νέα ευημερία που αυτή δημιουργεί.
Το βασικό πρόβλημα, όπως το βλέπουν ορισμένοι, είναι ότι οι εργαζόμενοι στις ανεπτυγμένες χώρες δεν παίρνουν ένα δίκαιο μερίδιο της πίτας. Το μερίδιο του εισοδήματός τους μειώνεται εδώ και περίπου μια 25ετία, ιδίως στην Ευρώπη και την Ιαπωνία. Η «νέα παγκόσμια τάξη» πραγμάτων φαίνεται τελικά να ευνοεί τους καπιταλιστές αλλά όχι τους εργαζόμενους - χειρώνακτες ή του πνεύματος.
Στην τελευταία του εξαμηνιαία έκθεση το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εξηγεί πώς το ελεύθερο διεθνές εμπόριο, η ανάπτυξη της τεχνολογίας και διαρκής μετανάστευση ασκούν πιέσεις στις αγορές εργασίας του πλανήτη δημιουργώντας -μεταξύ άλλων- ανασφάλεια στους εργαζόμενους των πλουσιότερων χωρών. Μετρώντας το εργατικό δυναμικό κάθε χώρας με βάση την αναλογία των εξαγωγών της στο ΑΕΠ, το ΔΝΤ εκτιμά ότι η παγκόσμια προσφορά εργασίας έχει τετραπλασιασθεί μετά το 1980, καθώς η Κίνα, η Ινδία και οι πρώην κομμουνιστικές χώρες έχουν ανοίξει τα σύνορα και τις αγορές τους.
Οι περισσότεροι από όλους αυτούς του πρόσθετους εργαζόμενους δεν έχουν σπουδάσει πάνω από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και με αυτή την εντεινόμενη ανταγωνιστική πίεση που ασκούν, αναμενόμενα συρρικνώνεται το παγκόσμιο μερίδιο της εργασίας - σε σχέση με το κεφάλαιο - στο παγκόσμιο ΑΕΠ.
Σε μερικές περιπτώσεις ο ανταγωνισμός είναι άμεσος: οι εργαζόμενοι διασχίζουν τα σύνορα για να βρουν δουλειές στον ανεπτυγμένο κόσμο. Αν και η υποδοχή τους δεν είναι πάντα θετική, το μερίδιο των μεταναστών στο εργατικό δυναμικό έχει αυξηθεί αισθητά σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες (κυρίως σε Βρετανία, Γερμανία και Ιταλία), καθώς και στις ΗΠΑ, όπου πλησιάζει το 15%.
Όμως το σημαντικότερο «κανάλι» του ανταγωνισμού είναι έμμεσο - μέσω του διεθνούς εμπορίου: κυρίως λόγω της Κίνας, με τα άφθονα φθηνά εργατικά χέρια, το μερίδιο των αναπτυσσόμενων χωρών στις βιομηχανικές εισαγωγές των ανεπτυγμένων χωρών έχει δεκαπλασιασθεί την τελευταία δεκαετία. Το «offshoring» (η μετακίνηση της παραγωγής, κυρίως ενδιάμεσων αγαθών και υπηρεσιών, σε αναπτυσσόμενες χώρες από τις ανεπτυγμένες) αυξάνεται συνεχώς, αν και βραδύτερα από το διεθνές εμπόριο.
Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι ο μόνος πιθανός λόγος γιατί το μερίδιο της εργασίας στην παγκόσμια «πίτα» έχει μειωθεί. Οι νέες τεχνολογίες μοιράζονται πιθανότατα ένα μέρος της ευθύνης. Όμως είναι αδύνατο να ξεχωρίσει κανείς απολύτως τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης από αυτές της τεχνολογίας. Οι πρόοδοι στην τεχνολογία π.χ. είναι αυτές που επιτρέπουν στους Ινδούς προγραμματιστές λογισμικού και στους χειριστές τηλεφωνικών κέντρων να εξυπηρετούν απομακρυσμένους πελάτες στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.
Το ΔΝΤ διαπιστώνει ότι τόσο η παγκοσμιοποίηση των αγορών εργασίας και προϊόντων, όσο και η τεχνολογία (ίσως ακόμη περισσότερο αυτή), έχουν συμβάλει στο να συρρικνώνεται σταδιακά το μερίδιο των εργαζομένων στο παγκόσμιο εισόδημα. Η τεχνολογική αλλαγή εμφανίζεται να έχει τη μεγαλύτερη επίπτωση στην Ευρώπη και την Ιαπωνία, ενώ στις αγγλοσαξονικές χώρες (ΗΠΑ, Βρετανία, Καναδά, Αυστραλία) έχει μικρότερη επίπτωση. Στην Αμερική μάλιστα υπάρχουν ενδείξεις ότι η τεχνολογία έχει τελικά αυξήσει το μερίδιο των εργαζομένων στην εισοδηματική «πίτα», ίσως γιατί οι ΗΠΑ είναι η ηγετική δύναμη στη χρήση των νέων τεχνολογιών, οι οποίες -μετά από μακρά ωρίμανση και την απόκτηση των κατάλληλων ειδικοτήτων από το ανθρώπινο δυναμικό- έχουν επιτρέψει στην παραγωγικότητα (άρα και στους μισθούς) των εργαζομένων να αυξηθούν διαχρονικά.
Αντίθετα, οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης των αγορών εργασίας είναιπιο αισθητές στις αγγλοσαξονικές και τις μικρές ευρωπαϊκές χώρες - αν και με διαφορετικούς τρόπους. Στην Ευρώπη, για παράδειγμα, οι επιπτώσεις του offshoring και της μετανάστευσης είναι πιο αισθητές σε σχέση με τον αγγλοσαξονικό κόσμο, ενώ αντίθετα στην Ιαπωνία μετά βίας έχουν γίνει αντιληπτές.
Τα αγαθά εντάσεως εργασίας που εισάγουν οι ανεπτυγμένες χώρες από τις αναπτυσσόμενες, έχουν μειωμένες τιμές, γεγονός που τελικά οδηγεί σε μειωμένο εισοδηματικό μερίδιο των εργαζομένων των πλουσιότερων χωρών, αφού τα δικά τους προϊόντα είναι πιο ακριβά και άρα λιγότερα ανταγωνιστικά. Από την άλλη όμως, αυτή η τάση έχει σε γενικές γραμμές αντισταθμιστεί από τις μειώσεις τιμών στα βιομηχανικά αγαθά που οι πλουσιότερες χώρες εξάγουν και άρα είναι πιο ανταγωνιστικά - πράγμα το οποίο ευνοεί και τους εργαζόμενους που τα παράγουν. Στην Ιαπωνία π.χ. οι τιμές των βιομηχανικών αγαθών έπεσαν αρκετά για να οδηγήσουν σε ένα τελικό καθαρό κέρδος στο μερίδιο των εργαζομένων στην «πίτα».
Στον αγγλοσαξονικό χώρο και τις μικρότερες ευρωπαϊκές χώρες, οι πολιτικές στην αγορά εργασίας έχουν εν μέρει αντισταθμίσει τις αρνητικές συνέπειες που έχουν η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογία στο μερίδιο των εργαζομένων στην «πίτα» των εισοδημάτων. Στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες οι αυξήσεις στην αναλογία των επιδομάτων ανεργίας και άλλων κοινωνικών παροχών σε σχέση με τους μισθούς έχει τελικά γυρίσει μπούμερανγκ στις προοπτικές των ίδιων των εργαζομένων - πιθανώς ενάντια στις αρχικές προθέσεις των κυβερνήσεων που προώθησαν αυτά τα μέτρα.
Όλοι οι εργαζόμενοι δεν είναι τελικά ίσοι. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η παγκοσμιοποίηση έχει μεγαλύτερη επίπτωση στις βιομηχανίες που απαιτούν εξειδικευμένη εργασία σε σχέση με ανειδίκευτη. Αυτό ίσως οφείλεται στο offshoring που έχει επηρεάσει περισσότερο την πρώτη κατηγορία επιχειρήσεων. Όμως άλλοι παράγοντες έχουν αντισταθμίσει την επίπτωση της παγκοσμιοποίησης. Στην πραγματικότητα, το εισοδηματικό μερίδιο της εργασίας έχει αυξηθεί στις εξειδικευμένες βιομηχανίες εξαιτίας μιας μετακίνησης θέσεων εργασίας από τους ανειδίκευτους στους εξειδικευμένους τομείς.
Μολονότι η παγκοσμιοποίηση έχει μειώσει το μερίδιο της εργασίας στην «πίτα», έχει κάνει μεγαλύτερη την ίδια την πίτα, αυξάνοντας την παραγωγή και την παραγωγικότητα και μειώνοντας τις τιμές των εμπορευόμενων αγαθών και υπηρεσιών. Έτσι, τελικά οι εργαζόμενοι παίρνουν μικρότερα μερίδια αλλά μεγαλύτερα κομμάτια της πίτας; Ναι, συμπεραίνει το ΔΝΤ: το διεθνές εμπόριο έχει βοηθήσει κάνοντας φθηνότερες τις εισαγωγές, καθώς διαπιστώνεται ότι οι μεταβολές στις τιμές έχουν αυξήσει το μέσο πραγματικό μισθό κατά 0,24% το χρόνο.
Οι εργαζόμενοι συνεπώς (και) ωφελούνται από την παγκοσμιοποίηση, αλλά αυτό δεν είναι απίθανο να κατασιγάσει τις διαμαρτυρίες. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι εργαζόμενοι δεν έχουν κερδίσει τίποτε από την παγκοσμιοποίηση. Διαδεδομένη παραμένει η αντίληψη - ιδίως στις ΗΠΑ- ότι αυτοί που ήδη βρίσκονταν σε ευνοϊκή θέση, είναι αυτοί που κερδίζουν πρωτίστως από την παγκοσμιοποίηση και από τη νέα ευημερία που αυτή δημιουργεί.
Πηγή: The Economist
Κυριακή, 29 Απριλίου 2007
Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ
