Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ ON LINE
Τετάρτη, 24 Οκτωβρίου 2007 10:50
ΕΝΩ Η μισθωτή εργασία αποτελούσε το κύριο εργασιακό
χαρακτηριστικό των διαδοχικών φάσεων ανάπτυξης των βιομηχανικών κοινωνιών,
σήμερα υποχωρεί, αργά αλλά σταθερά, προς όφελος νέων εργασιακών προτύπων και
αμοιβών της εργασίας.
Στην ουσία , αυτό που μαρξίζοντες οικονομολόγοι και κοινωνιολόγοι, όπως λόγου
χάρη ο Αμερικανός Τζέρεμι Ρίφκιν, αποκαλούν «τέλος της εργασίας» δεν είναι
τίποτε άλλο από το «τέλος της κοινωνίας των μισθωτών». Εξέλιξη η οποία και αυτή
περιγράφηκε πριν αρκετά χρόνια, τόσο από φιλελεύθερους όσο και από μαρξιστές
επαΐοντες. Αμφότερες δε οι πλευρές καταλήγουν στο συμπέρασμα, ότι οι τεράστιες
αλλαγές και παραγωγικές αναδιαρθρώσεις οι οποίες παρατηρούνται στο παγκόσμιο
οικονομικό σύστημα, μεταβάλλουν ριζικά, όπως είναι φυσικό, τόσο την ίδια την
εργασία όσο και τη φύση της.
Κατά κύριο δε λόγο, οι ριζικές αυτές μεταβολές προκαλούνται και υπαγορεύονται
από τη μεταβαλλόμενη μορφή της οικονομίας της αγοράς και των συντελεστών που,
στους κόλπους της, συμβάλλουν σήμερα στη δημιουργία πλούτου. Για το λόγο αυτόν,
πριν αναλύσουμε διεξοδικότερα την ανάδειξη των νέων μορφών εργασίας και τη
σταδιακή συρρίκνωση της κοινωνίας των μισθωτών, σκόπιμο είναι να εξηγήσουμε τι
συμβαίνει στην παγκόσμια οικονομία.
Από την άποψη αυτή, αν κανείς θέλει να αναλύσει, να καταλάβει -και, ίσως, να
αξιοποιήσει οικονομικά- την εποχή μας, θα πρέπει να διαβάσει αποσπάσματα από
τον Κάρολο Μαρξ, τον Λέοντα Τρότσκι, τον Γιόζεφ Σουμπέτερ και τον Λούντβιχ φον
Μίζες. Άπαντες οι προαναφερόμενοι, ο καθένας από τη σκοπιά του και τη δική του
οπτική γωνία, είχαν περιγράψει τη φύση και τη λειτουργία του καπιταλισμού και,
με διαφορετική διατύπωση, είχαν καταλήξει περίπου στα ίδια συμπεράσματα.
Ο Μαρξ υποστήριζε, με κρυφό θαυμασμό, ότι ο καπιταλισμός είναι ένα δυναμικό και
εφευρετικό οικονομικό σύστημα το οποίο γνωρίζει πώς να εκμεταλλεύεται τον
άνθρωπο. Ο Τρότσκι, μέγας θεωρητικός της διεθνούς προλεταριακής επανάστασης,
πρέσβευε ότι η οικουμενικότητα του καπιταλισμού αντιμετωπίζεται μόνο με τον
προλεταριακό διεθνισμό, και άρα τη διαρκή παγκόσμια επανάσταση.
Την εκδοχή αυτή απέρριψε ο Ιωσήφ Στάλιν, με αποτέλεσμα ο Τρότσκι να δολοφονηθεί
στο Μεξικό από τον Ραμόν Μερκαντέρ και ο κομμουνισμός να πάει περίπατο
εβδομήντα χρόνια μετά, με περίπου 150 εκατομμύρια εγκλήματα στο «ανθρωπιστικό»
έργο του.
Ο Σουμπέτερ, από την πλευρά του, στο βιβλίο του Σοσιαλισμός, Καπιταλισμός και
Δημοκρατία, είχε αναπτύξει την περίφημη θεωρία της «δημιουργικής καταστροφής», την
οποία ελάχιστοι οικονομολόγοι θέλησαν να λάβουν υπ' όψιν. Κατά το μεγάλο
Αυστριακό οικονομολόγο και πολιτικό, ο καπιταλισμός έχει ως κινητήριο δύναμη
τους επιχειρηματίες, οι οποίοι, από τη φύση τους, δεν μπορούν παρά συνεχώς να
δημιουργούν και να καινοτομούν. Συνεπώς, καταστρέφουν αυτά που δημιούργησαν,
για να τα αντικαταστήσουν με νέες δημιουργίες -τις οποίες θα προσπαθούν όλο και
περισσότερο να κάνουν παγκόσμιες. «Το μεγάλο πρόβλημα του καπιταλισμού», έγραφε
ο Σουμπέτερ, «δεν είναι η δημιουργική φύση του και η αναζήτηση της καινοτομίας,
αλλά η αυτοενοχοποίησή του μπροστά στις εκθέσεις των σοσιαλιστών. Γι' αυτό και
οι καπιταλιστές στην Ευρώπη έχουν παραιτηθεί των ιδεολογικών τους ερεισμάτων…».
Ακριβώς για το λόγο αυτό, ο Λ. φον Μίζες πίστευε ότι είναι ανάγκη ο
φιλελευθερισμός να βρει την ιδεολογική του πνοή, διότι τα έργα του είναι
ασυγκρίτως πιο ωφέλιμα για τον άνθρωπο από τα αντίστοιχα των σοσιαλιστών, καθώς
και των εθνικοσοσιαλιστών -δηλαδή των ναζί. Κατά τον Αυστριακό πατριάρχη της
ελεύθερης σκέψης, «ο καπιταλισμός ξεκινά με την κατάλληλη επένδυση χρόνου, που
είναι η πρώτη επένδυση». Το παράδειγμα που δίνει στο μνημειώδες -και ανύπαρκτο
στα ελληνικά- έργο του On Human Action, είναι γλαφυρό. Ένας πρωτόγονος ψαράς,
που επί χρόνια ψάρευε στην ακτή με πεζοβόλο, σκέφτηκε κάποτε να ξανοιχτεί στα
βαθιά και να ψαρέψει με πετονιά. Χωρίς δυνατότητα σύναψης δανείου, αξιοποίησε
το μόνο αγαθό που διέθετε: το χρόνο. Εργάσθηκε υπερωριακά, περιόρισε τις
καταναλωτικές του ανάγκες στο ελάχιστο κα ναυπήγησε βάρκα, γνωρίζοντας ότι, σε
περίπτωση αποτυχίας, όλος ο χρόνος και οι κόποι του, δηλαδή η επένδυσή του, θα
πήγαιναν χαμένοι. Όταν με τη νέα τεχνολογία άρχισε να πιάνει στη μονάδα του
χρόνου πολύ περισσότερα και ποικίλα ψάρια από πριν, διαπίστωσε ότι η επένδυσή
του απέδωσε, διότι έφερε καλύτερο αποτέλεσμα με λιγότερη δουλειά.
Κατάλαβε, έτσι, κάτι το οποίο δεν έχουν αντιληφθεί, ακόμη και σήμερα, οι
φανατικοί της προσπάθειας (σταχανοβίτες και άλλοι). Ότι, δηλαδή, η αύξηση της
παραγωγικότητας -της κατά κεφαλήν παραγωγής προϊόντων στη μονάδα του χρόνου-
δεν συναρτάται με περισσότερη, αλλά με λιγότερη και πιο εξειδικευμένη εργασία,
εφόσον έχουν γίνει οι κατάλληλες επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες.
Στον αναπτυγμένο κόσμο, σήμερα, μετά την πτώση του κομμουνισμού, το
καπιταλιστικό σύστημα με επιταχυνόμενο ρυθμό -όπως γράφει και ο
αρθρογράφος/συγγραφέας των Φαϊνάνσιαλ Τάϊμς, Μάρτιν Γουόλφ- βρίσκεται σε μία
νέα σχετικώς, αλλά σίγουρα επαναστατική περίοδο. Αυτή της μετάλλάξής του, την
οποία πλέον παραδέχονται και οι σοσιαλιστές αντίπαλοί του, όπως ο Γάλλος Ζακ
Αταλί στο βιβλίο του Μία Σύντομη Ιστορία του Μέλλοντος. Πράγματι, ο
καπιταλισμός μεταλλάσσεται. Κατά τον Μ. Γουόλφ, γινόμαστε μάρτυρες του
μετασχηματισμού του διαχειριστικού τύπου καπιταλισμού των μέσων του 20ού αιώνα
σε ένα παγκόσμιο χρηματοοικονομικό καπιταλιστικό σύστημα.
Πάνω απ' όλα, ο χρηματοοικονομικός τομέας που στοχοποιήθηκε μετά το Κραχ της
δεκαετίας του '30, έρχεται πάλι στο προσκήνιο. Πολλές από τις νέες εξελίξεις
προέρχονται από τις ΗΠΑ. Ωστόσο, διέπονται από μακράν πιο παγκοσμιοποιημένη
άποψη. Μαζί τους φέρνουν όχι μόνο νέες οικονομικές δραστηριότητες και νέο
πλούτο, αλλά δημιουργούν και νέο κοινωνικό και πολιτικό τοπίο. Παρατηρείται
έτσι μία παγκόσμια οικονομική άνθηση, η οποία θα συνεχιστεί για πολλά ακόμη
χρόνια.
Σύμφωνα με γνωστά Ινστιτούτα, όπως το McKinsey Global Institute, ο λόγος των
παγκόσμιων χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων στην ετήσια παγκόσμια
παραγωγή εκτινάχθηκε στο 316% το 2005, από 180% το 1980.
Το 2005, η αξία των παγκόσμιων αποθεμάτων κύριων χρηματοοικονομικών
περιουσιακών στοιχείων προσέγγισε τα 140 τρισ. δολάρια και εκτινάχθηκε στο
30,3% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης -από 180% που ήταν δέκα χρόνια πριν. Παράλληλα, οι
παγκόσμιες οικονομικές ροές αντιπροσωπεύουν περί τα 1.200 τρισ. δολάρια ετησίως
-ποσό ασύλληπτο αλλά και αποκαλυπτικό της νέας φύσης του καπιταλισμού.
Σύμφωνα με την International Swaps and Derivatives Association, έως τα τέλη του
2006 η εκκρεμής αξία των swaps επί επιτοκίων, νομισμάτων και δικαιωμάτων
προαίρεσης επιτοκίων, είχε ανέλθει στα 286 τρισ. δολάρια, δηλαδή εξαπλάσια του
παγκοσμίου ΑΕΠ, από μόλις 3,450 τρισ. δολάρια το 1990. Τα εν λόγω παράγωγα
μεταμόρφωσαν κυριολεκτικώς το τοπίο των ευκαιριών στη διαχείριση ρίσκου. Είναι
συνεπώς κατάδηλο ότι ο νέος καπιταλισμός είναι, πρωτίστως, χρηματοοικονομικός
και αυτό είναι φαινόμενο κεφαλαιώδους σημασίας -για όσους θέλουν να
καταναλώνουν φαιά ουσία.
Παράλληλα, όμως, όπως αναφέραμε και στην αρχή, αυτό το νέο οικονομικό τοπίο
προκαλεί σοβαρές μεταβολές και στη φύση της εργασίας, η οποία, σταδιακά
μεταβάλλεται από μισθωτή σε ανεξάρτητη παροχή υπηρεσιών -όχι, όμως, των γνωστών
παραδοσιακών υπηρεσιών, οι οποίες, κατά τον Τζ. Ρίφκιν φθίνουν. Πράγματι, ο
Αμερικανός συγγραφέας υποστηρίζει ότι, εδώ και περισσότερο από σαράντα χρόνια,
ο τομέας της παροχής υπηρεσιών απορροφούσε με ανοδικό ρυθμό τις απώλειες θέσεων
εργασίας που παρατηρούνταν στη βιομηχανία. Γι' αυτό, πολλοί οικονομολόγοι πίστευαν
στη μονιμότητα του φαινομένου αυτού, το οποίο, έως έναν βαθμό, είχε και
ιστορική ερμηνεία.
Ωστόσο, τα τρία με τέσσερα τελευταία χρόνια η κατάσταση αυτή αλλάζει, διότι οι
τεχνολογίες της πληροφόρησης κερδίζουν σταθερά έδαφος στους κλάδους παροχής υπηρεσιών
και καταργούν πλέον θέσεις εργασίας. Το γεγονός αυτό είναι αφ' εαυτό
ανατρεπτικό μίας συγκεκριμένης τάξης πραγμάτων, ταυτοχρόνως όμως έχει και βαθύ
κοινωνιολογικό, αλλά και φιλοσοφικό περιεχόμενο. Συνεπώς, χρήζει διεξοδικότερης
ανάλυσης, την οποία και θα πραγματοποιήσουμε στο προσεχές άρθρο μας.
ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ
Powered by ScribeFire.
